آداب و سنن حضرت پیامبر(ص) در نماز| ۱

262) امام صادق(ع) می‌فرمود: رسول‌خدا(ص) دو برابر نمازهای واجب شبانه روز نماز مستحبی می‌خواند. و دو برابر روزه واجب روزه می‌گرفت.
263) حنان بن سدیر گوید: عمرو بن حریث در مجلسی که من هم نشسته بودم از امام صادق(ع) پرسید و گفت: فدایت شوم، مرا از نماز رسول‌خدا(ص) خبر ده. فرمود: رسول‌خدا(ص) هشت رکعت نماز نافله ظهر و چهار رکعت نماز واجب ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نماز واجب عصر و سه رکعت نماز واجب مغرب و چهار رکعت نافله آن و چهار رکعت نماز عشا[1] و هشت رکعت نماز شب و سه رکعت وتر (دو رکعت به نام شفع و یک رکعت به نام وتر) و دو رکعت نافله صبح و دو رکعت نماز واجب صبح می‌خواند.
گفتم: فدایت شوم، اگر من توانستم بیش از این مقدار نماز بخوانم، آیا خداوند مرا به زیاد خواندن نماز عذاب می‌کند؟ فرمود: نه ولی تو را به ترک سنّت عذاب می‌نماید.
264) امام صادق(ع) در ضمن حدیثی فرمود: رسول‌خدا(ص)  نماز عَتَمه (دو رکعت نماز نافله عشا که نشسته می‌خوانند) را می‌خواند سپس می‌خوابید[2].
مؤلّف: روایات در این باره بیش از حد تواتر است و ما به همین که ذکر شد اکتفا کردیم. و از این روایات استفاده می شود که نماز «وُتَیره» از پنجاه رکعت نماز واجب و مستحبی که رسول‌خدا(ص) می‌خواند خارج است و دو رکعت آن یک رکعت حساب می شود و به جای نماز «وتر» تشریع شده‌تا اگر مرگ فرا رسید به جای نماز «وتر» آخر شب به حساب آید. شاهد این مطلب روایتی است که شیخ صدوق رحمه‌الله از ابوبصیر نقل کرده که امام صادق(ع) فرمود: «کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد باید بدون خواندن نماز وتر نخوابد. ابوبصیر گوید: عرض کردم: مقصود همان دو رکعتی است که بعد از نماز عشا به حال نشسته خوانده می شود؟ فرمود: آری، آن دو رکعت به جای یک رکعت حساب می‌شود و اگر کسی آن را بخواند و در آن شب مرگش فرا رسد مانند کسی است که نماز وتر آخر شب را خوانده باشد و اگر هم نمرد وتر را در آخر شب می‌خواند. گفتم: آیا رسول‌خدا(ص) نیز این دو رکعت را می‌خواند؟ فرمود: نه، گفتم: چرا؟ فرمود: برای آنکه به رسول‌خدا(ص) وحی می‌رسید و می‌دانست که ‌آیا آن شب از دنیا خواهد رفت یا نه؟ و دیگران چنین علمی را ندارند. از همین رو بود که خودش نمی‌خواند و به دیگران دستور می‌داد آن را بخوانند».
البته معنی این که راوی گفت: «آیا رسول‌خدا(ص) نیز این دو رکعت را می‌خواند؟» این است که آیا آن حضرت ‌آن را با عمل خود سنّت نهاد و بر آن مداومت می‌نمود یا نه؟
265) امام باقر(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص) در حضر و سفر[سحرگاه] هر شب سیزده رکعت نماز می‌خواند که از آن جمله نماز وتر و دو رکعت نافله صبح بود.
266) حضرت ‌رضا(ع) فرمود: در خروس سفید پنج خصلت از خصلت‌های پیامبران وجود دارد، که از جمله آنها شناختن اوقات نماز است.
267) زراره گوید: از امام باقر(ع) از وقت نماز ظهر پرسیدم، فرمود: وقتی سایه شاخص یک ذراع از زوال آفتاب گذشت وقت (فضیلت) نماز ظهر است. و وقت (فضیلت) نماز عصر بلند شدن سایه به مقدار دو ذراع از اول ظهر است و آن به اندازه چهار قدم از سایه زوال ظهر است. سپس فرمود: دیوار مسجد رسول‌خدا(ص)  به بلندی یک قامت بود وقتی سایه آن به اندازه یک ذراع می‌شد آن حضرت ‌نماز ظهر را می‌خواند و چون به قدر دو ذراع می‌شد نماز عصر را می‌خواند. سپس فرمود: آیا می‌دانی چرا وقت نماز به اندازه یک ذراع و دو ذراع تأخیر افتاد؟ گفتم: چرا این گونه است؟ فرمود: به خاطر خواندن نافله است. می‌توانی از اول ظهر به خواندن نافله مشغول شوی تا وقتی که سایه شاخص به یک ذراع برسد. چون سایه به یک ذراع رسید نماز واجب را شروع کرده نافله را ترک می‌کنی و چون سایه به قدر دو ذراع رسید نماز واجب عصر را شروع کرده نافله را ترک می‌کنی.
268) زراره گوید: از امام باقر(ع) شنیدم می‌فرمود: رسول‌خدا(ص)  در روز تا هنگام ظهر نمازی نمی‌خواند. چون ظهر می‌شد و سایه به اندازه نصف انگشت می‌رسید هشت رکعت(نافله ظهر) می‌خواند و چون سایه به قدر یک ذراع می‌شد به نماز ظهر می‌پرداخت. آن‌گاه پس از نماز ظهر دو رکعت(از نافله عصر) می‌خواند و پیش از رسیدن وقت عصر نیز دو رکعت می‌خواند، تا آن که سایه به قدر دو ذراع می‌شد، آن وقت نماز عصر را به جا می‌آورد. و وقتی آفتاب غروب می‌کرد نماز مغرب را می‌خواند و بعد از پنهان شدن شفق(سرخی طرف مغرب) وقت نماز عشا می‌رسید و آخر وقت مغرب پنهان شدن شفق است و چون شفق پنهان شد وقت عشا می‌رسد. و وقت عشا تا ثلث شب امتداد دارد. و بعد از آن نماز دیگری نمی‌خواند تا شب به نصف می‌رسید، آن‌گاه برمی‌خاست و سیزده رکعت نماز می‌خواند که نماز «وتر» و دو رکعت «نافله صبح» از آن سیزده رکعت بود. و چون سپیده صبح می‌دمید و هوا روشن می‌شد به خواندن نماز صبح مشغول می‌گردید[3].
269) امام صادق(ع) در بیان چگونگی نماز رسول‌خدا(ص) می‌فرمود: شبها به هنگام خواب ظرف آبی را که روی آن را پوشانده بودند بالای سر آن حضرت ‌و مسواک او را زیر بسترش می‌نهادند و آن حضرت ‌می‌خوابید آن قدر که خدا بخواهد. چون از خواب بیدار می‌شد می‌نشست و دیده به آسمان می‌گرداند و آیات آخر سوره آل عمران: «اِنَّ فِی خَلقِ السَّماواتِ وَ الاَرضِ...» (آیات 190 تا 194) را تلاوت می‌نمود. سپس مسواک می‌کرد و وضو می‌گرفت و به محل نماز می‌رفت و چهار رکعت [از نماز شب] می‌خواند و رکوع هر رکعتش به قدر حمد و سوره‌ای بود که می‌خواند و سجودش به قدر رکوع آن طول می‌کشید به حدی که می‌گفتند:
کی سر از رکوع برمی‌دارد و به سجده می رود؟! و آن قدر در سجده می‌ماند که می‌گفتند: کی سر از سجده برمی‌دارد؟! آن‌گاه به بستر خود بازمی‌گشت و دوباره می‌خوابید آن قدر که خدا بخواهد، سپس بیدار می‌شد و می‌نشست و دیده به آسمان می‌گرداند و آیات آخر آل عمران را تلاوت می‌نمود. آن‌گاه مسواک می‌کرد و وضو می‌گرفت و به محل نماز می‌رفت و به خواندن چهار رکعت دیگر از نماز شب می پرداخت به همان نحو که قبلاً خوانده بود. باز به بستر می‌رفت و مقداری که خدا بخواهد می‌خوابید سپس بیدار می‌شد و دیده به آسمان می‌گرداند و همان آیات را تلاوت می‌نمود و باز مسواک کرده وضو می‌گرفت و (دو رکعت شفع و یک رکعت) وتر را می‌خواند و بعد از آن دو رکعت نافله صبح را می‌گزارد و برای نماز صبح به مسجد می‌رفت[4].
270) و نیز روایت شده‌ که آن حضرت ‌نافله صبح را در اول سپیده دم به طور اختصار می‌خواند، سپس برای ادای نماز صبح از منزل خارج می‌شد.
271) شیخ طوسی گوید: نماز رسول‌خدا(ص) دو رکعت است، در هر رکعت پس از «حمد» ایستاده پانزده مرتبه سوره انّا انزلناه را می‌خوانی، پانزده مرتبه دیگر در رکوع، پانزده مرتبه پس از آنکه از رکوع سر برداشتی، پانزده مرتبه در سجده اول، پانزده مرتبه پس از سر برداشتن از سجده، پانزده مرتبه در سجده دوم و پانزده مرتبه دیگر پس از آنکه سر از سجده دوم برداشتی. و به همین کیفیت رکعت دوم را می‌خوانی. چون سلام نماز دادی و آنچه دلت خواست تعقیب خواندی و از نماز بازگشتی، هیچ گناهی بین تو و خدای عزوجل نماند جز آن که خداوند آن را بر تو خواهد بخشید.
272) امام صادق(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص) چون ماه رمضان فرا می‌رسید به نماز خود می‌افزود، من نیز به آن می‌افزایم، شما هم بیفزایید.
273) محمّد بن یحیی گوید: خدمت امام صادق(ع) بودم که از آن جناب سؤال شد: آیا در ماه مبارک رمضان می‌توان به نمازهای نافله افزود؟ فرمود: آری، رسول‌خدا(ص) [شبهای ماه رمضان] پس از خواندن نماز «وتیره» در مصلّای خود مشغول خواندن نوافل [ماه رمضان] می‌شد و فراوان نماز می‌خواند، تا اینکه مردم کم کم پشت سر آن حضرت ‌جمع می‌شدند و می‌خواستند با آن حضرت ‌نوافل را به طور جماعت بخوانند، اما پس از جمع شدن مردم، حضرت ‌آنان را رها کرده و به منزل می‌رفت. چون آنان متفرق می‌شدند، دوباره به مصلّای خود بازمی‌گشت و مانند گذشته مشغول خواندن نوافل می‌شد. باز چون مردم پشت سر آن حضرت ‌جمع می‌شدند [و می‌خواستند با آن حضرت ‌به جماعت نماز بخوانند] حضرت ‌آنان را ترک می‌کرد و به منزل تشریف می‌برد. این کار مکرر از آن حضرت ‌سر می‌زد.
274) گروهی از اصحاب ائمّه علیهم السّلام گویند: ما از امام صادق و حضرت ‌رضا(ع) از نماز[رسول‌خدا(ص)] در ماه رمضان پرسیدیم که چگونه بود و آن حضرت ‌چگونه عمل می‌کرد؟ سپس همگی بالاتفاق حدیث نامبرده را چنین روایت کرده اند: چون شب اول ماه رمضان فرا رسید، رسول‌خدا(ص)  نماز مغرب و چهار رکعت نافله بعد از آن را که هر شب می‌خواند گزارد، سپس هشت رکعت دیگر بر آن افزود. و چون از نماز عشا فارغ شد، دو رکعت نماز نشسته نافله آن را خواند و بعد از آن به پا ایستاد و دوازده رکعت دیگر نماز نافله به جا آورد، سپس داخل خانه شد. چون مردم دیدند که رسول‌خدا(ص) با فرا رسیدن ماه رمضان بر نمازهایش افزود، از علت آن جویا شدند، فرمود: این نمازهایی که خواندم به خاطر فضیلت ماه رمضان بر ماه‌های دیگر است.
چون شب بعد فرا رسید و رسول‌خدا(ص) خواست نماز نافله بخواند مردم پشت سر آن حضرت ‌صف کشیدند تا اقامه جماعت کنند، رسول‌خدا(ص) به سوی آنان برگشت و فرمود: ای مردم، این نماز نافله است و نماز نافله با جماعت خوانده نمی‌شود، هر یک از شما به تنهایی نماز بخواند و آنچه را خدا در کتابش به او آموخته بگوید. بدانید که در نمازهای نافله جماعت نیست. پس مردم همگی متفرق شدند و هر یک به تنهایی نماز خود را خواند.
چون شب نوزدهم ماه رمضان فرا رسید، موقع غروب آفتاب غسل کرد و نماز مغرب را خواند، سپس چهار رکعتی که همیشه بعد از نماز مغرب می‌خواند گزارد، بعد وارد منزل شد. چون بلال اذان نماز عشا را گفت و مردم برای نماز آماده شدند، رسول‌خدا(ص) تشریف آورد و نماز عشا را با مردم به جماعت خواند. و پس از آن دو رکعت نافله عشا را مانند شب‌های دیگر نشسته انجام داد، سپس ایستاد و صد رکعت نماز[نافله مخصوص شب قدر را] به جا آورد و در هر رکعت از آن پس از «حمد» ده مرتبه سوره قل هو اللّه احد را قرائت فرمود. پس از آن که از صد رکعت نماز فارغ شد، به خواندن نماز شب و وتر که در سایر شب‌ها می‌خواند مشغول گردید.
چون شب بیستم ماه رمضان فرا رسید، مانند شب‌های قبل آن ماه، پس از نماز مغرب هشت رکعت و بعد از نماز عشاء دوازده رکعت نافله مخصوص ماه مبارک رمضان را خواند.
در شب بیست و یکم هنگام غروب آفتاب غسل کرد و عمل شب نوزدهم را انجام داد.
در شب بیست و دوم به نمازهای خود افزود، هشت رکعت پس از نماز مغرب و بیست و دو رکعت بعد از نماز عشاء نافله مخصوص به جا آورد.
چون شب بیست و سوم فرا رسید باز هم مانند شب نوزدهم و بیست و یکم غسل کرد و مانند عمل آن دو شب را انجام داد.
سپس از حضرت ‌راجع به نوافل یومیه(پنجاه رکعتی) پرسیدند که در ماه رمضان چگونه خوانده شود. فرمود: رسول‌خدا(ص) نمازهای شبهای ماه رمضان را به اضافه نوافل پنجاه رکعتی که در غیر ماه رمضان می‌خواند به جا می‌آورد و ابدا از آن پنجاه رکعت چیزی کم نمی‌نمود.
مؤلف: کیفیت انجام نوافل شب های دیگر، از شب بیست و چهارم تا آخر ماه، مانند شب بیست و دوم می باشد، چنان که اخبار دیگر بر آن دلالت دارد.

پی‌نوشت‌ها
[1] نافله عشا که دو رکعت نماز نشسته است ذکر نشده ‌است.

[2] ممکن است مقصود از عتمه نماز عشا باشد، زیرا در قدیم نماز مغرب را در مسجد می‌خواندند آن‌گاه به منزل آمده شام می‌خوردند و اندکی استراحت می‌کردند، سپس برای نماز عشا به مسجد می‌رفتند. ولی برخی از آنان پس از شام به خواب عمیق فرو می‌رفتند به طوری که نماز عشاء آنان به دیر وقت می‌کشید. و در این حدیث می‌فرماید حضرت رسول‌خدا(ص) تا نماز عشا را نخوانده نمی‌خوابید.

[3] راجع به وقت نماز شب روایات دیگری نیز روایت کرده اند، همچنین راجع به وقت نافله ظهر. و ناگفته نماند که‌ این حدیث تمام رکعات نافله عصر را متذکر نشده ‌است، و ظاهرا جمله «پیش از رسیدن وقت عصر نیز دو رکعت می‌خواند» در صدد بیان جمله قبل است (نه بیان کامل نافله عصر) . (مؤلف)

[4] به زودی تفصیل عمل آن حضرت ‌در نماز وتر خواهد آمد. (مؤلف)